از دست خالی تالیف تا معضل کاغذ! - آشنایی با استانبول

به گزارش آشنایی با استانبول، خبرنگاران پردیس سیاسی: کتاب به عنوان یکی از دیرین ترین رسانه های بشری همیشه نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی جوامع ایفا نموده و به علت همین اهمیت است که سرانه مطالعه و گردش اقتصادی بازار کتاب را می توان یکی از شاخص های قابل اعتنا در ارزیابی های مربوط به زیست فرهنگی یک جامعه به شمار آورد. بازار کتاب هم البته بسته به محتوای ارائه شده در آن شرایط متفاوتی دارد، فراوری محتوا و گردش اقتصادی در حوزه های عام تر اصولا بیشتر از حوزه های تخصصی است و سهم آن ها از بازار نشر بیشتر است. هرچند علوم انسانی به ویژه در حوزه هایی چون فلسفه و روانشناسی همیشه توانسته در این مرز حرکت کند و مخاطبان عام هم نگاهی به بازار این کتاب ها دارند. از آنجایی که پرسش اصلی فلسفه، هستی انسان است، بسیاری از افراد حداقل در دوره هایی از زندگی به سمت خواندن کتاب های این حوزه کشیده می شوند و همین موضوع باعث شده است که طیف مخاطبان و کتاب های فلسفی هموراه وسیع و مورد توجه باشد. اما جایگاه کتاب های فلسفی در بازار کتاب ایران به چه شکل است؟ حال که سال 1400 را به انتها رسانده و وارد نخستین روزهای بهار 1401 شده ایم، خالی از لطف نیست که نگاهی به بازار کتاب های این حوزه در سالی که گذشت بیاندازیم.

فراوری بیشتر کتاب های فلسفی در سال 1400

با توجه به آمار منتشر شده از سوی خانه کتاب، باید بگوییم سال 1400 در مقایسه با سال 99 سال بهتری برای کتاب های فلسفی بوده است و عنوان های منتشر شده این حوزه نسبت به سال گذشته رشد بیشتری داشته اند. بنابر این آمار، تعداد کتاب های حوزه فلسفه و روان شناسی از اردیبهشت تا دی ماه سال 1400، 5 هزار و 952 عنوان است که نسبت به 4 هزار و 768 عنوان در سال 99 رشد بیشتری داشته است. برعکس حوزه علوم اجتماعی که عناوین بیشتری در کتاب های تالیفی داشته، در سال 1400 در این حوزه ترجمه از تالیف پیشی گرفته و از مجموع 5 هزار و 952 عنوان کتاب، 2 هزار و 439 عنوان به تالیف و 3 هزار و 513 عنوان به ترجمه اختصاص داشته است. اما آیا این افزایش فراوری و فروش یک عنوان از کتاب فلسفی را باید به کل این بازار تعمیم داد؟ در ادامه به سراغ تعدادی از ناشران فعال این حوزه رفته ایم تا به ارزیابی دقیق تر بازار کتاب های فلسفی بپردازیم.

فلسفه رواقی در میان پرفروش ها

نشر ققنوس از جمله نشرهایی است که بخشی از کتاب های خود را به حوزه فلسفه اختصاص داده است. مهری محمدی مسئول روابط عمومی این نشر در خصوص کتاب های فلسفی این انتشارات در سال 1400 به ایبنا می گوید: هر چند که بیشتر کتاب های چاپ نخست ققنوس در سال گذشته در حوزه ادبیات داستانی بوده اند اما اما این انتشارات 7 عنوان از کتاب های چاپ نخست خود را نیز به حوزه فلسفه اختصاص داده است.

او تاکید می نماید که در حوزه فلسفه اقبال خوانندگان بیشتر به سمت آثار ترجمه است و به همین خاطر بر خلاف کتاب های ادبیات داستانی که نسبت ترجمه و تالیف در آن ها برابر است، در حوزه فلسفه بیشتر کتاب ها ترجمه محور بوده اند.

محمدی در خصوص تاثیر شیوع کرونا بر موضوعات و بازار کتاب های فلسفی می گوید: با همه گیری ویروس کرونا ما کتاب هایی با موضوع این بیماری منتشر کردیم که بیشتر در حوزه تاریخ بوده و اتفاقا پرفروش هم بودند اما در حوزه فلسفه کتاب پرفروش ما چالش رواقی به قلم ویلیام اروین بود که نگاهی میان رشته ای و کاربردی به این حوزه از فلسفه دارد.

محمدی معتقد است در سال 1400 شیوع ویروس کرونا، حذف کاغذ دولتی و گرانی کاغذ آزاد و تورم در وهله اول قیمت کتاب را افزایش داده و در مقابل پایین آمدن قدرت خرید مردم به خاطر شرایط تورمی نیز باعث کاهش خرید کتاب یا حذف آن از سبد بسیاری از مخاطبان شده است.

روی خوش مخاطبان به بحث های عام تر فلسفی

پگاه روزگار نو یکی دیگر از ناشرانی است که تمرکز خود را بر کتاب های علوم سیاسی و فلسفه قرار داده است. سید محمد صادق سیاح مدیر این انتشارات در گفت و گو با ایبنا می گوید عمده کتاب های فلسفی این انتشارات در سال 1400 به ترجمه اختصاص داشته اند. سیاح تاثیر موضوعی کرونا بر محتواهای مورد درخواست از سمت مخاطبان را چندان قابل اعتنا نمی داند و اشاره می نماید: انتشارات پگاه روزگار نو همراه با این همه گیری به انتشار کتاب های با موضوعات هرمونیک پزشکی و سلامت پرداخته است که صرفا هم به کرونا اختصاص ندارند و استقبال از آن ها را هم نباید به طور صرف مختص کرونا دانست.

مدیر این نشر مهم ترین معضل انتشار کتاب های فلسفی را محدودیت های مالی معرفی می نماید و تاکید می نماید که بازار کتاب های صنفی کلا شکست است. به اعتقاد او بازار کتاب در حوزه های عام تر چون ادبیات و روان شناسی وصغ مطلوب تری دارد و در حوزه فلسفه نیز بحث های عام تر فلسفی نسبت به حوزه های تخصصی تر مخاطبان بیشتری را به خود اختصاص می دهد.

عطش تبدیل خاتمه نامه به کتاب

انتشارات حکمت از دیگر انتشاراتی است که به شکل تخصصی به انتشارات کتاب های فلسفی می پردازد. بتول زرگنده مدیر فراوری این انتشارات در خصوص موضوعات مورد توجه این انتشارات و تغییر آن ها با توجه به شرایطی چون همه گیری کرونا به ایبنا می گوید: نشر ما به صورت تخصصی به انتشار کتاب های فلسفی می پردازد و موضوعاتی مانند فلسفه غرب، فلسفه انضمامی، فلسفه اسلامی، فلسفه تحلیلی و زیر شاخه هایی چون مطالعات اسلامی که اتفاقا سال جاری زیادتر بوده اند را مورد توجه قرار داده است. در واقع مخاطبان ما مخاطبان تخصصی تر فلسفه هستند و به همین خاطر من تغییر معناداری در انتخاب موضوعات آن ها در این مدت و همزمان با همه گیری کرونا ندیده ام.

زرگنده تاکید می نماید، کتاب های این نشر در شاخه های مختلف فلسفه در حوزه ترجمه قرار داشته اند و دلیل آن را پایین بودن کیفیت آثار تالیفی دانسته و می گوید: به نظر من(البته نظر شخصی ام با توجه به تجربه ای که در این حوزه داشته ام) این است که بخش عمده ای از آثار تالیفی خاتمه نامه هایی است که دانشجویان تحصیلات تکمیلی قصد دارند آن ها را به شکل کتاب دربیاورند و آنچه برای اغلب آن ها اهمیت دارد، صرف انتشار به شکل کتاب است و به محتوا آنچنان که باید و شاید توجه نمی نمایند. البته ما کتاب های تالیفی خوب هم داریم اما عموما انتخاب اثر مناسب در این حوزه سخت تر است.

مدیر فراوری انتشارات حکمت مهم ترین معضل این ناشر کتاب های فلسفی در سال گذشته را افزایش هزینه ها از جمله بهای قیمت کاغذ می داند و معتقد است هرچند همه گیری ویروس کرونا باعث تعطیل شدن رویدادهایی مانند نمایشگاه بین المللی کتاب شده است اما برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تا حد بسیار خوبی توانسته است این کمبود را جبران نموده و به یاری این نشر بیاید.

فلسفه کاربردی مورد پسند مخاطب

نشر نیماژ از دیگر نشرهایی است که در سال گذشته بازار کتاب های فلسفی را مورد توجه قرار داده و به انتشار 10 عنوان کتاب در این حوزه پرداخته است. سهند آدم عارف، مدیر روابط عمومی این انتشارات در گفت و گو با ایبنا تاکید می نماید به دلیل ماهیت انتخابی موضوعات، تمام آثار فلسفی منتشره شده در این انتشارات به شکل ترجمه بوده اند. او در شرح موضوعات مورد توجه این انتشارات در حوزه فلسفه و تاثیر شرایط اجتماعی و موضوعاتی چون کرونا بر آن شرح می گوید: ما در حوزه کتاب های فلسفی به شکل سوژه محور حرکت نمی کنیم اما وقتی کتاب، کتابی باشد که مربوط به مسائل انسانی و مردم است، مردم با آن ارتباط برقرار می نمایند و نیازی نیست که ناشر در پی مصرفی شدن باشد. ما در حوزه فلسفی کتاب هایی را برگزیدیم که در آن ها فلسفه را به همراه یکسری از مضامین کاربردی در زندگی مردم امروزه در دنیا مورد توجه قرار دهیم و به عبارتی کاربردی تر به این حوزه نگاه کنیم.

عارف مقدار استقبال مخاطبان از کتاب های فلسفی را مطلوب دانسته و می گوید: هر چند مقدار فروش در کتاب هایی چون اندیشه سیاسی و فلسفه با حوزه های دیگر فرق دارد چرا که بسیاری از این کتاب ها حجم بالا و قیمت بالاتری نیز دارند و باید آن را متفاوت از یک کتاب 100 صفحه ای رمان که به سرعت خوانده می شود، دانست. اگر این تفاوت حوزه ها را مورد توجه داشته باشیم باید بگوییم استقبال از کتاب های فلسفی به نظر من بسیار خوب بوده است و ما خودمان هم انتظار نداشتیم مردم انقدر جدی کتاب های فلسفی بخوانند و بعضی از عناوین مانند جستارهایی درباره زن اثر سوزان سانتاگ به چاپ دوم هم رسیدند و بسیاری از عناوین دیگر هم به زودی چاپ دومشان منتشر می شود.

عارف در شرح بازار کتاب های فلسفی در سال 1400 می افزاید: در سال 1400 علاوه بر درگیری با کرونا ما با معضل جدی دیگری یعنی کمبود کاغذ نیز روبه رو بوده ایم چرا که قیمت کاغذ به شدت بالا رفته است و کاغذ دولتی هم به نشر ما تعلق نگرفته است. این معضل تاثیر مستقیمی بر قیمت کتاب می گذارد و به این ترتیب قیمت تمام شده کتاب منتشر شده بسیار بالا می رود و از توان خریداران کتاب خارج می شود. ما خودمان بسیار کوشش نموده ایم تا بتوانیم قیمت را معقول نگه داریم و از سودمان هم بسیار کاسته ایم و حتی آن را نزدیک به صفر نموده ایم اما چاره دیگری هم نیست چرا که مخاطب واقعی کتاب هزینه معقولی را می تواند به کتاب اختصاص دهد.

عارف برگزار نشدن نمایشگاه بین المللی کتاب در دو سال اخیر را نیز از دیگر مسائل بازار کتاب های فلسفی می داند و می گوید: برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب اگرچه از نبود آن بهتر است اما همین نمایشگاه نیز سال جاری نسبت به سال قبل استقبال کمتری داشته و به عبارتی نمی تواند جای نمایشگاه حضوری را بگیرد.

روی خوش مخاطبان به پیوند زندگی و فلسفه

به صورت کلی کتاب های فلسفی را باید یکی از حوزه های برای مخاطبان دانست. البته بخشی از این جذابیت به وسعت این حوزه برمی شود و قابلیتی که در میان رشته ای بودن آن وجود دارد. به نظر می رسد مخاطبان کنونی فلسفه در کشور بیشتر به آثاری با زمینه های فلسفی اما مرتبط با زندگی روزمره و مسائلی که در دنیا کنونی با آن دست و پنجه نرم می نمایند روی خوش نشان می دهند و غالب آثار این حوزه نیز معطوف به ترجمه است. به عبارتی پژوهشگران فلسفی داخل کشور به آن معنا نتوانسته اند به فراوری محتوا مرتبط با نیازهای مخاطبان ایرانی بپردازند و در این زمینه خلاء قابل توجهی وجود دارد. مانند سایر حوزه های نشر، کتاب های فلسفی نیز از افزایش هزینه های فراوری، کمبود کاغذ و بالارفتن قیمت کتاب متضرر شده و بخشی از مخاطبان خود را از دست داده اند.